transplantacija koštane srži

Ova vrsta transplantacija uključuje upotrebu ćelija donora. Donor mora biti genetski vrlo blizak pacijentu. Veoma često, najbolji izbor je kompatibilan rođak, međutim genetsko podudaranje se može naći i iz registra donora...

Šta je transplantacija koštane srži

Ovo je medicinska procedura koja se vrši u cilju zamene bolešću, infekcijom ili hemoterapijom oštećene ili uništene koštane srži. Ova procedura uključuje transplantaciju krvnih matičnih ćelija, koje putuju u koštanu srž, gde proizvode nove krvne ćelije i pospešuju rast nove srži.

Koštana srž je sunđerasto, masno tkivo koje se nalazi unutar ljudskih kostiju. Ona stvara sledeće delove krvi:

Crvene krvne ćelije, koje prenose kiseonik i nutrijente kroz ceo organizam
Bele krvne ćelije koje se bore protiv infekcija
Trombocite, odgovorne za zgrušavanje krvi

Koštana srž takođe sadrži nezrele matične ćelije, poznate kao hematopoetske matične ćelije ili HSC. Većina ćelija je već diferencirana i mogu stvoriti jedino svoje kopije. Međutim, ove matične ćelije nisu specijalizovane, odnosno imaju potencijal da se dele putem procesa podele ćelija; da ostanu matične ćelije ili da se podele i sazru kao različite vrste krvnih ćelija. HSC pronađen u koštanoj srži, stvara nove krvne ćelije tokom čitavog ljudskog životnog veka.

Transplantacijom koštane srži vrši se zamena oštećenih matičnih ćelija novima. Ovo pomaže ljudskom telu da stvara dovoljno krvnih ćelija, trombocita ili crvenih krvnih zrnaca koji služe u funkciji odbrane organizma od infekcija, poremećaja krvarenja ili anemije.

Zdrave matične ćelije se mogu uzeti od donora ili Vašeg vlastitog tela. U takvim slučajevima, matične ćelije mogu biti prikupljene ili uzgojene, pre nego se pristupi hemoterapiji ili tretmanu radijacijom. Ove zdrave matične ćelije se tada čuvaju i koriste kod transplantacije.

Zašto je potrebna transplantacija koštane srži

Ovakva vrsta transplantacije se radi kada koštana srž pacijenta nije dovoljno zdrava i, kao takva, ne može funkcionisati pravilno. To se može dogoditi zbog hronične infekcije, bolesti ili lečenja karcinoma. Neki razlozi za transplantaciju koštane srži uključuju:

Aplastičnu anemiju, poremećaj u kojem srž prestaje da proizvodi nove matične ćelije
Karcinome koji utiču na srž, kao što su leukemija, limfoma ili multipli mijelom
Koštanu srž, oštećenu hemoterapijom
Kongenitalnu neutrofeniju, nasledni poremećaj koji dovodi do ponavljajućih infekcija
Anemiju srpastih ćelija, nasledni krvni poremećaj koji urokuje deformitet crvenih krvnih ćelija
Talasemiju, nasledni krvni poremećaj gde organizam stvara abnormalnu formu hemoglobina, sastavnog dela crvenih krvnih ćelija

Koje su to komplikacije, povezane sa transplantacijom koštane srži?

Transplantacija koštane srži se smatra osnovnom medicinskom procedurom i povećava rizik od sledećeg:

pad krvnog pritiska
glavobolja
mučnina
bol
kratak dah
drhtavica
povišena temperatura

Svi gore navedeni simptomi su uglavnom kratkotrajni, ali transplantacija koštane srži može uzrokovati komplikacije. Šanse da ovakve komplikacije nastanu zavise o nekoliko faktora, uključujući:

starosna dob
ukupno zdravstveno stanje
bolesti od kojih ste lečeni
tip transplanta koji ste primili

Komplikacije mogu biti blage ili vrlo ozbiljne i mogu uključivati:

graft – versus –host disease ( GVHD -Bolest kalema protiv domaćina), stanje u kojem ćelije donora napadaju ljudsko telo
greška na kalemu, nastale kada presađene ćelije ne počnu da proizvode nove ćelije kako se to očekivalo
krvarenje u plućima, na mozgu i ostalim delovima tela
katarakte, karakterisane zamućenjem u sočivu oka
oštećenje vitalnih organa
rana menopauza
anemija, pojavljuje se kada orgaizam ne proizvodi dovoljno crvenih krvnih ćelija
infekcije
mučnina, dijareja ili povraćanje
mukozitis, stanje koje izaziva zapaljenje i bol u usnoj šupljini, grlu i stomaku

Razgovarajte sa lekarom o svakom pitanju koje možete imati. Lekari vam mogu pomoći da prepoznate potencijalne rizike i komplikacije u odnosu na moguće benefite ove procedure.
Tipovi transplantacije koštane srži

Postoje dva osnovna tipa transplantacije koštane srži. Koji od njih će se koristiti, zavisisiće od razloga zbog kojeg se transplantacija uopšte vrši.

Autologne transplantacije

Ova vrsta transplantacija uključuje upotrebu vlastitih matičnih ćelija pacijenta; uključuju prikupljanje vlastitih ćelija pacijenta pre početka terapije koja oštećuje ćelije, kao što su radijacija ili hemoterapija. Nakon završetka tretmana, vlastite ćelije pacijenta se vraćaju u telo pacijenta.

Ova vrsta transplantacije nije uvek dostupna. Može se jedino koristiti ako je koštana srž pacijenta zdrava. Ipak, ova transplantacija smanjuje rizik od ozbiljnih komplikacija, uključujući GVHD.

Alogenična transplantacija

Ova vrsta transplantacija uključuje upotrebu ćelija donora. Donor mora biti genetski vrlo blizak pacijentu. Veoma često, najbolji izbor je kompatibilan rođak, međutim genetsko podudaranje se može naći i iz registra donora.

Ovakva transplantacija se vrši ako pacijent boluje od stanja koje mu oštećuje ćelije koštane srži. Međutim, takvi pacijenti su pod većim rizikom od određenih komplikacija, kao što je GVHD. Ponekad je potrebno pacijentu odrediti određene lekove za potiskivanje imunološkog sistema, odnosno kako organizam pacijenta ne bi napao nove ćelije. To pacijenta može učiniti podložnim različitim bolestima.
Kako se pripremiti za transplantaciju koštane srži

Pre transplantacije, pacijent se podvrgava određenim testovima za otkrivanje koji tip matičnih ćelija je potreban pacijentu.

Takođe je moguće da se pacijent mora podvrgnuti radijaciji ili hemoterapiji, u cilju ubijanja kancerogenih ćelija ili kancerogenih ćelija koštane srži, pre presađivanja novih ćelija.

Tokom tretmana, imunološki sistem pacijenta će biti ugrožen po pitanju borbe protiv infekcija. Stoga, pacijenta je potrebno ostaviti u posebnom odelenju bolnice, rezervisanog za pacijente koji primaju koštanu srž. Ovo smanjuje rizik izloženosti bilo čemu što bi moglo uzrokovati infekciju.

Preporučuje se sastavljanje liste pitanja za lekara. Upisati odgovore ili sa sobom povesti prijatelja da sasluša odgovore koje će davati lekar ili će ih zapisati. Vrlo je važno da se osećate opušteno i sigurno pre procedure, kao i da pacijent dobije sve potrebne odgovore na pripremljena pitanja.

Neke bolnice imaju posebne savetnike za razgovor sa pacijentima. Proces transplantacije može biti vrlo emotivan. Razgovor sa ekspertima može biti veoma pozitivan.
Kako se izvodi transplantacija koštane srži

Kada lekar bude smatrao da je pacijent spreman za transplantaciju, ona će se i izvršiti. Procedura je vrlo slična transfuziji krvi.

Ako se pacijent podvrgava alogeničnoj transplantaciji, ćelije koštane srži će se prikupiti od donora, dan-dva pre operacije. Ako se koriste vlastite ćelije, one će biti preuzete iz banke matičnih ćelija.

Ćelije se skupljaju na 2 načina.

Tokom prikupljanja ćelija sa koštane srži, one se vade iz kostiju oba kuka, pomoću igle. Pacijent se nalazi pod anestezijom tokom ovog postupka, što znači da spava i ne oseća bol.

Leukafereza

Tokom leukafereze, donoru se daje 5 doza, u cilju da se matične ćelije pokrenu iz koštane srži i dospeju u krvotok. Tada se krv izvlači intravenozno (IV), a mašinom se odvajaju bele krvne stanice koje sadrže matične ćelije.

Igla, odnosno centalni venski kateter ili port, instalira se na gornjem desnom delu prsa pacijenta. Na taj način omogućava se da fluid, koji sadrži nove matične ćelije, ulazi direktno u srce pacijenta. Nakon toga se matične ćelije raspršuju u telu pacijenta. One se šire putem krvotoka i ulaze u koštanu srž. Tamo se zaustavljaju i počinju da rastu.

Port se ostavlja na svom mestu jer se transplantacija koštane srži radi tokom nekoliko delova, i to u nekoliko dana. Višestruke sesije transplantacije omogućavaju matičnim ćelijama najbolju šansu da se integrišu u ljudsko telo. Proces je poznat kao presađivanje.

Putem ovog porta, pacijent takođe prima transfuziju krvi, tekućinu, kao i moguće nutrijente. Možda će pacijentu trebati i određeni lekovi protiv infekcija i poticanje rasta koštane srži. Ovo zavisi o tome koliko dobro pacijent podnosi ovaj tretman.

Tokom ovog vremena, pacijent se budno posmatra i prati.
Šta očekivati nakon transplantacije koštane srži

Uspeh transplantacije koštane srži prvenstveno zavisi o tome koliko su donor i primalac genetski bliski. Ponekad je veoma teško pronaći odgovarajuće podudaranje sa donorima sa kojima pacijent nije u krvnom srodstvu.

Ukupna situacija oko presađivanja mora se pažljivo pratiti. Ceo proces je kompletiran u vremenskom periodu od 10-28 dana nakon inicijalne transplantacije. Prvi signal koji se može primetiti nakon presađivanja jeste porast broja krvnih ćelija. Na taj način se može videti kako transplantant počinje da proizvodi nove krvne ćelije.

Tipično vreme oporavka nakon transplantacije koštane srži je oko 3 meseca. Međutim, može se desiti da prođe i cela godina dok se pacijent potpuno oporavi. Oporavak zavisi o brojnim faktorima, uključujući: